یئتگینلیك (1) چاغی

گئنه‌ده بو گئجه یئك (2) گؤزل بیر قیز دونون‌دا (3) یوخوسونا سئزمیشدی (4). سویوخ قیشین اورتا آیینین ایلك (5) گونلریندن بئله‌نجی یوخولار باشلانمیشدی. ساری دونلو بیر قیز و دونیادا گؤیچكلیكده اونا تای اولماز؛ نئچه كره (6) یوخوسونا گلیردی اوره‌یی یئریندن چیخیردی. سئویشیردیلر و بیر آزدان سونرا بدنینین تیتره‌مه‌سینه گؤره یوخودان قالخییب دوشونوردو كی گئینه‌ده آلدانیبدیر و اؤزونو باتیریبدیر. بو ایشه لاپ چاشمیشدی! نه اولاجاغی دوزگون آنلامیردی. یئتگینلی‌یه گؤره آزدان چوخدان ائشیتمیشدی آنجاق هله 14 یاشی اولمامیش‌ایدی! نئجه اولار بیر اوغلان 15 یاشی اولمادان یئتگینله‌شه!؟

****

احمد ایسه نئچه یاشیت لاری (7) كوچه باشیندا ییغیشمیشدیلار. نئچه واختیدیر دانیشیق بیچیمی (8) دگیشمیشدی. دانیشاندا قالین و اینجه سسلر بیربیرینله پیرتلاشیردی (9) و سسی جورولدویوردو (10). اوشاقلاردا اونا گولوردولر و ایسته‌ییردیلر ساده‌جه احمد دانیشسین. احمدده، سس یوخ! چوخ شیئلر دگیشیردی. ساریمتیل بیغ‌لار (11) گؤیه‌رمه‌یه باشلامیشدیلار. سینه‌سی‌ گئنیشله‌نیردی و دوز اورتاسیندا نئچه‌ دنه توك گؤیه‌ریردی. اوره‌یینین تاپپیلتیسی گوجله‌نمیشدی. ایچینده نئچه قات آرتیریلمیش گوجون یییه‌سی اولموشدو. اوشاقلارا زور دییردی و اونلارلا آتیشیردی. اوشاقلاری اؤز باشینا ییغیردی و گونده تربیه‌سیز اؤیكولر و یالان‌ یوخسا گئرچك قیز اوغلان ماجرالاریندان دانیشیردی. یوخودا گؤردویو قیزدان، قونوشلاردا اولان قیزلاردان و اونلاری گیزلیندن گؤز آستینا آلماغیندان، بوش كوچه‌لرده نئچه قیزی قوجاقلاییب قاچماسیندان و باشقا باشقا دانیشماقلاری‌ هامیا خوش گلیردی. هله بؤیوك قارداشینی‌دا اوچ خیابان آشاغی‌دا‌ بیر قیزینان گؤرموشدو كی چالیشیرمیش قیزا بیر كاغاذ وئرسین و قیز اونو جیریب آتمیشدی یئره! هر گون سؤزو واریدی دانیشماغا و بو گون‌ده اوغلانلاری باشینا ییغیب و یئنی بیر اولایی تعریف ائتمه‌یه حاضیرلانیردی.

******

احمدین قوروپوندا (12) قاسیم آدلی اوغلان واریدی. احمدین بو سؤزلری قاسیمین خوشونا گلمیردی. او بو ایشلری پیس ایش بیلیب بو ایشلردن گؤره‌نی یوخسا اونلاردان دانیشانی پیس آدام و سوچلو (13) اینسان تانییردی. آنجاق اوشاقلارین دیینمه‌سینه گؤره سوسوردو و اؤزونو بو ییغینجاقدان اوزاق ائتمیردی. او گون قاسیم احمده بیر اؤنری (14) دئدی:

-        " احمد ! سن بئله دوشونرسن یئتیشمیش كیشی اولوپسان‌می! ؛ ندن آرواد آلمیرسان‌می!؟‌ "

اوشاقلارین قولاخلاری شاخلاندی و باخیشلار احمده ساری یؤنله‌‌ندی.(15) احمد كی بئله‌نجی سورغونو گؤزله‌میردی سؤیله‌دی:

-        " آخی اوتانیرام! بیلمیرم نئجه دییم؛ اوندان سووای مندن بؤیوك قارداشیم هله‌ ائوله‌نمه‌ییبدیر؛ سیزجه بو پیس آلینمازمی!؟"

قاسیم سؤیله‌دی:

-        " اولسون بلكه قارداشین ایستمیر ائولنسین؛ منیم بؤیوك قارداشیم ائولنمیردی آنجاق اوندان اوچ یاش كیچیك قارداشیم ائولندی. بو چوخ اؤنملی (مهم) دگیل. آنجاق اوتانماغیوا گؤره بؤیوك قارداشیم كیچیك قارداشیما اؤرگه‌تدیگی یولو دنه‌له‌سن (16) اوغورلو (17) اولار!

-        "نه ایش !!؟ " احمد سوروشدو.

قاسیم آرتدی:

-        " بو گوندن بری یاتاندا، بالیشیوی قوجاخلا و اوزو قویلو (18) یات! بو آناتان (19) گیله گؤرسه‌در سن ائولنمك ایستیرن. اوشاقلار گولدولر آنجاق احمد درین فیكره گیرمیشدی.  

گئجه اولموشدور. احمدین آناسی یئرلری سالیردی. ائولرینین ایكی اوتاغی واریدی. یاتاق اوتاغیندا آنا آتاسی یاتاردیلار و قوناق اوتاغیندا اوشاقلار. احمد قاسیمین سؤزونه باخیب و بیر بالیش یاتاغینا اوزاتدی اوزو قویلو بالیش اوستونده یاتدی. بؤیوك قارداشی بونو گؤروب دئدی:

-        "بو نه ایشدی!‌ اؤزونو ییغیشدیر قودوخ! ده‌ده‌م گؤرسه شیلله- تپیك آستینا (آلتینا) سالار سنی ‌ها..."

آنجاق احمد قارداشینین گه‌ییشمه‌گینه (20) قولاق آسمادان بیر آز یئرینده دبه‌ریشیب (21) یاتدی.

قارداشی اوتاناراق داها دینمه‌دی.

دان یئری سؤكولمه‌میشدی (22) كی احمد بؤیورونده (23) بیر آغیر تپیك و اونون دالینجا ده‌ده‌سینین یامان یاووزلارینی ائشیتدی:

-        " دور آیاغا كؤپك‌اوغلو! دور گؤزومون قاباغیندان جهنم اول! منه كیشی‌له‌نیب اوزو قویلو یاتیر. توف بئله سنین دوغانین اوزونه. "

بیر یاندان های باساراق او بیری یاندان تپیك، شیلله، یوموروق‌اویدو كی یاغیردی احمدین تپه‌سینه. هامی ائوده چاشمیشدی. احمدین آناسی گوجونن بیل‌للاه احمدی قورتاریب ائشیگه چیخاری‌وئردی قاپینی اؤرتدو. احمد بیر آز قاچدی آنجاق اؤزونه گلندن سونرا باخیب گؤردو اگنینده‌كی یوخو پالتارلارینان سالینیبدیر چؤله. اونا گؤره قاییدیب و قاپیلارینین یانیندا یئرده اوتوردو. هله‌ده ده‌ده‌سی دئینیردی (24) و قونشولارین نئچه‌سی گیزلیجه اونا باخیردیلار. احمد یوخوسوزلوقدان اسنه‌ییردی (25) و دؤیولدویو یئرلری آغرییردی. بیر آز كئچدی و ده‌ده‌سینین سسی‌نی آولودان (26) ائشیتدی. بیلدی ایندی ده‌ده‌سینین ایشه گئتمك زامانی گلیبدیر. تله‌سیك (27) قاچیب و كوچه‌لرینده اولان كالاوا (28) ائوین ایچینده گیزله‌ندی. بو كالاوادان چوخلو ناغیللار و اولایلاری خاطیرلاییردی. چوخلو قیز و اوغلانی بوردا ایش اوستونده توتموشدولار و اؤزوده نئچه كره قونشو قیز و اوغلانلارینی گؤرموشدو كی گیزلینجه بو كالاوایا گیریب و نئچه دقیقه‌دن سونرا چیخمیشدیلار. بیر آن احمد آنلادی كالاوادا تك دگیل و "كلبعلی" - ‌نین اوغلو "سفر"، كی محلله‌نین موعتادلاریندان بیریسی‌دیر، دووارین او بیری ورینده (29) كیچیك بیر اود قالاییب و الینده كی قارالمیش قاشیقی اوتون اوستونده قیزدیریر. بونلارین هامیسینی دوواردا اولان جیریخدان گؤروردو. بیر آزجا دیققتله باخاندان سونرا گؤردو قاشیقدا‌ اریدیلمیش نسنه‌نی (30) بیر سورانقا‌یا (31) چكیب؛ شالوارینی بیر طرفلی آشاغی سییردی (32) و ایگنه‌سینی یاریدان چوخونو او پیس یئرینه سوخوب و سورانقانین ایچینده‌كیلری بوشالتدی. او قدر بو گؤرونتو قورخونجودور كی اوغلانین ال آیاغی اسمه‌یه دوشوب اوردان قاچدی. بیر آن ده‌ده‌سی یادینا دوشدو. آنجاق ایچاتدی (33) ده‌ده‌سی چوخداندیر گئدیبدیر. قاچاراق قاپینی دؤیوب ائولرینه تپیلدی.

***************

ده ‌ده‌ سیندن سووای هامی یئمك اوتاغیندا سیفرا باشیندایدیلار. آناسی احمدی چاغیردی. احمد اوتانجاغیندان یوخسا قورخوسوندان گئتمه‌ دی و " گؤیلوم یوخدور" دئدی. آناسی سؤیله ‌دی:

-        "بالام بیر سؤز دییرم ائشیت! "

و او بیری اوغلانلارینادا ایشارت ائده‌ رك آرتدی:

-        " ائله سیزلرده ائشیدین كی بو سؤزو بیر كره (دفعه) دییه‌ جی‌ یم. اوزو قویلو یاتماق تانرینین قوولموش (34) ملكی – یعنی یئك – ایشی ‌دیر. بو ایش دونیانین پیس ایشلریندن ساییلیر.

آنجاق احمد بو سؤزلرله ایقنا اولمادی و ده ‌ده ‌سیندن یامان آجیخلانمیشدی.

یئددیجه‌ نین (35) بئشینجی گونو – سو گونو (36) - آخشام چاغی‌ احمد ائوه ساری گلیردی. یاشیت یولداشلاری كوچه‌ باشیندا توپ اوینویوردولار. احمدی گؤرونجه‌ ك، اونا اوز توتوب ایسته ‌دیلر اونلارا دانیشسین؛ آنجاق دؤیولن گوندن بری احمدین كئفی ساز دگیل ‌ایدی. بیرده كی اوشاقلار آزدان چوخ اولایی ائشیتمیشدیلر و احمدی لاغ (37) ائدیردیلر. داها احمد بؤیوك ساییلمیردی و بو احمدی ده ‌ده‌ سینه گؤره آرتیقراق خینجلی (38) ائدیردی.

احمد باشینی آشاغی سالیب و جیبیندن ائو آچارینی چیخارتدی قاپینی آچدی. جین كیمی قوناق اوتاغینا سوزولدو. گؤزونه دؤنوم! (39) بیر آن گؤزو دوشدو لوت ده ‌ده ‌نه ‌نه ‌سینه كی بیری بیرینین اوستونه جالانیردیلار. نه‌ نه ‌سی اینله ‌ییردی (40) و ده ‌ده ‌سی آناسینین هر یئرینی اؤپوردو. اوغلانین قانی قارالدی و قئیرت داماری شیشدی.

آنا و آتاسی بیردن اؤزلرینی ایكی قانلا دولموش گؤزون اؤنونده (41) گؤردولر. داها قاچماق گیزلنماق یارارسیز (42) گؤرونوردو. اوغلان تئز اؤزونو باشلارینین اوستونه یئتیرمیشدی و ده‌ ده ‌سینه تپیگ آتیب اونون اوستونه قیشقیراراق: " آناملا ندن بو پیس ایشی گؤرورسن؟" سؤیله‌ ییب و سؤیه ‌ركن ائشیگه قاچدی. بیر یاندان قورخوردو بیر یاندان غضبلنمیشدی. بیلمیردی نئینه‌سین!؟ ده‌ ده ‌سیندن نیفرتی آرتمیشدی. اؤزو اؤزونه دئییردی:

-        " ندن منییم ایشیمی پیس ایش بیلیب اؤزلری بو پیس ایشلردن گؤرورلر!؟ من‌ ده ائولنمك ایستیرم؛ آنجاق ندن بونو شیطان ایشی و اؤزلری بو ایشلری یاخشی ایش بیلیرلر!؟ احمدین باشیندا چوخلو یانیت ‌سیز (43) سورغولار فیرلانیردی.

*******

سؤزلوكجوك :

1- یئتگینلیك = بلوغ

2- یئك Yek = شیطان

3- دون  Don= جلد – لیباس – گئییم

4- سئزمك = نفوذ ائتمك

5- ایلك  İlk= اول – ابتدا – نخست

6- كره Kərə  = دفعه

7- یاشداش = همسن و سال - یاشیت

8- بیچیم = فرم – شكل – محتوی

9- پیرتلاشیریدی Pırtlaşdı  = پیرتلاشماق = بیری‌بیرینله ایلیشمه‌ك – در هم تنیدن

10- جورولده‌مك Cürüldəmək  = كنایه از دو رگه شدن صدا (بوردا)

11- بیغ Bığ = سبیل – آزربایجانین بعض بؤلگه‌لرینده "بوغ" دا دئییلیر.

12- قوروپ  Qurup= تیم – جمع

13- سوچلو  Suçlu= گوناهكار

14- اؤنری Önərı  = پیشنهاد

15- یؤنله‌ندی  Yönləndi= سمت و سو دادن – (بوردا: دؤندو= برگشت)

16- دنه‌له‌مك   Dənələmək= ایمتیحان ائتمك

17- اوغور  Uğur= باشاری – موفقیت

18- اوزو قویلو Üzüquylu  = دالا یاتماق – اوز یئره و دال گؤیه باخسین.

19 – آناتا Anata= والدین – آنا و آتا

20 – گه‌ییشمه‌ك  Gəyişmək= مصلحت‌لشمه‌ك – نصحیت وئرمك

21- دبرمك  Dəbərmək= ترپنمك – جابجا شدن

22- دان یئری سؤكولمه‌ك = بر نیامدن آفتاب- آفتاب طلوع نكرده بود.

23- بؤیور  Böyür= پهلو

24- دئیینمه‌ك Deyinmək = دیینمه‌ك Diyinmək  = غرولند كردن

25- اسنه‌مك  Əsnəmək = خمیازه كشیدن

26 – آولو  Avlu= حیاط

27- تله‌سیك  Tələsik= عجولانه – با عجله

28- كالاوا Kalava  = خارابا – ویران

29 – ور Vər  = طرف

30- نسنه Nəsnə  = شیء – چیز

31- سورانقا  Soranqa= سرنگ – سورنگ توركو سؤزجوكدور. سورماق چیخاقیندان (مصدریندن) آلینیبدیر.

32- سیییردی  Sıyırdı= سیییرماق Sıyırmaq  = نوعی كندن – دری سییریلدی (پوست كنده شد)

33- ایچاتماق İçatmaq  = حدس زدن

34 – قووولموش Qovulmuş  = رانده شده –  فراری داده شده

35- یئددیجه Yeddicə = هفته

36- سو گونو Sugünü = پنجشنبه گونو

37- لاغ  Lağ= مسخره – استهزاء

38- خینج  Xınc= كینه –  نیفرت

39 – گؤزونه دؤنوم = بیر قاورامدیر (اصطلاح دیر) – چشمت روز بد نبینه!

40- اینله ‌مك  İnləmək= آه و زاری (از روی شهوت)

41- اؤنونده Önündə = در برابر – در مقابل

42- یارارسیز Yararsız  = فایداسیز –  خوُدوُرو یئره Xuduru yerə

43- یانیتسیز Yanıtsız  = جاوابسیز

گؤنده ر     بؤلوم لر: اؤیكو (حكایت)