حدود 283 عكس مربوط به جنبش هویت طلبانه تركی در ایران را از اینترنت جمع آوری كرده بودم. نگاهی تحلیلی به این عكس ها، نكاتی را به ذهنم متبادر كرد كه قبلاً به این شكل دقیق به آن ها توجه نكرده بودم. بهتر دیدم این نكات را در قالب یك تعداد مضامین كه می شود گفت در این عكس ها وجود دارند، بنویسم. شاید اگر تحلیل این تصاویر را بسط بدهیم، قابلیت تبدیل شدن به یك مقاله علمی را نیز داشته باشد. روش به كار رفته در این نوشتار، در جامعه شناسی به «تحلیل محتوا» معروف است. به عبارتی این نوشتار، طرحی مقدماتی و خوب بسط داده نشده از تحلیل محتوای تصاویر است. می توان از تحلیل محتوای این عكس ها، به مضامین زیر دست یافت. هر چند این ها همه مضامین ممكن قابل استخراج از عكس ها نیستند.

 1- عدم حضور پرچم ایران در عكس­ها:

در مجموع این 283 عكس، چند بار عكس پرچم كشور جمهوری آذربایجان دیده می شود و چند بار عكس پرچم تركیه. دو بار نیز عكس آذربایجان متحد به چشم می خورد، اما در هیچ یك از این عكس ها، تصویر پرچم ایران به چشم نمی خورد.

البته اگر با انصاف سخن بگوییم، فقط در یك مورد پرچم ایران به چشم می خورد كه آن هم به این صورت تغییر شده داده شده است:

2- سكولار بودن فضای كلی عكس ها:

عكس های جمع آوری شده فاقد هر گونه نمادپردازی مذهبی و دینی به خصوص- با توجه به زمینه اجتماعی ایران- نمادپردازی اسلامی است. در هیچ یك از این 283 عكس، مضامین دینی حضور ندارند و هیچ توسلی به آیات و احادیث نشده است. در مجموع می توان گفت جنبش هویت طلبی تركی در آینه این عكس ها، هیچ علاقه و گرایشی را به اسلام یا تشیع از خود نشان نمی دهد. البته اگر تعریف مفهوم «دینی» را وسیع بگیریم و مثل برخی جامعه شناسان دین، توتم گرایی را قسمی از ادیان به حساب آوریم، باید بگوییم تنها نماد دینی كه به وفور توسط این عكس ها بازنمایی می شوند، عكس «گرگ خاكستری» یا بوزقورد است. گاهی خود تصویر گرگ بازنمایی می شود و گاهی شكل گرگ، با دست مورد دلالت قرار می گیرد.

بعد دیگر سكولار بودن فضای كلیِ عكس های قومی این است كه افرادی كه در این عكس ها نمایش داده می شوند، غالباً و در اكثر قریب به اتفاق موارد، ظاهر و هیئتی مذهبی ندارند. در این عكس ها به ندرت دختری چادری یا پسری با ظاهر مذهبی(بر حسب عرف جامعه) را می بینیم كه نمادهای قومی را حمل كرده یا نمایش دهد.

3- استفاده از تصاویر دختران با پوشش غربی:

تم دیگری كه در این عكس ها به چشم می خورد و جالب است، عكس های متعدد از دختران بی حجابی است كه حامل نمادهای قومی هستند. این نوع عكس ها كه تكثیر نسبتاً گسترده ای هم در سایت های هویت طلبانه دارند، ظاهراً- و شاید نه چندان به شكل آگاهانه- در جهت ایجاد تداعی و تصویر جذاب از نمادهای قومی، تولید و تكثیر می گردند. در این حالت كاركرد این عكس ها، چندان بی شباهت به استفاده از جذابیت های تصاویر زنانه در تبلیغ كالاهای تجاری نیست. چه اینكه در هر دوی این موارد، چه بخواهیم چه نخواهیم، جذابیت زنانه در خدمت ایجاد تداعی مثبت و اغواگرانه از یك چیز قرار می گیرد.

شاید دلالت ضمنی و تلویحی دیگری كه این عكس ها دارند، همبسته و پیوسته نشان دادن فرهنگ اصیل تركی با فرهنگ جنسیِ آزاد مدرن است. این تفسیر از دلالت این عكس ها، از دو جهت می تواند معنی دار و باورپذیر باشد. از یك جهت به خاطر گرایش نسبی و كم و بیش هویت طلبیِ تركیِ ایران به مدل های حكومتیِ تركیه و جمهوری آذربایجان كه هر دوی آن ها فرهنگ جنسی مدرن را(به خصوص در مورد پوشش)، پذیرفته اند. و از جهت دیگر به خاطر حضور حكومت دینی در ایران كه تا حد زیادی مانع گسترش فرهنگ جنسی غربی در حوزه عمومی است؛ در این بستر سیاسی و در حالی كه تفكرات سكولاریستی روز به روز در جامعه ایران به خصوص در بین نسل های جوان جذابیت بیشتری می یابد، گویی این عكس ها، این نوید را به جوانان ترك می دهند كه «فرهنگ و ایدئولوژیِ تركی، بر خلاف ایدئولوژی حاكم، طرفدار فرهنگ جنسی آزاد است».

مرتبط با همین مطلب و در تحلیل عكس های مربوط به دختران ترك(تورك قیزلار)، مشاهده می كنیم كه در بسیاری از این عكس ها، دختر ترك در حال رقصیدن است. در بعضی از عكس ها، دختر ترك با پسر ترك می رقصد. در بخشی دیگر از این عكس ها، دختر ترك با حالتی عشوه گرانه و طنازانه ایستاده است و در بعضی دیگر نیز در حال نواختن ساز است.

بنابراین در حجم اعظم تصاویر مربوط به دختران ترك، تاكید روی جذابیت های چهره و بدن زنان است و معانی ذكر شده در بالا- خواسته یا ناخواسته- تداعی می شوند. البته در برخی از این عكس ها نیز دختر ترك در حال اسب سواری است كه در این حالت، بر خلاف موارد قبلی، دختر ترك با شجاعت، جسارت و به نوعی با خصوصیات مردانه بازنمایی می شود.

4- اتومبیل به مثابه رسانه قومی:

مضمون بعدی به دست آمده از عكس های قومی این است كه «اتومبیل به عنوان رسانه قومی استفاده می شود». به عبارت دیگر در تعدادی از این عكس ها، می بینیم كه نمادهای هویت طلبانه(به خصوص نمادهای تراكتور) به اتومبیل نصب یا متصل شده اند و به این طریق اتومبیل به ابزار تبلیغ و ترویج شعارها و یا شور و عاطفه قومی تبدیل شده است.

5- صلح آمیز و فرهنگی بودن جنبش هویت طلبی قومی:

عكس های جنبش هویت طلبانه تركی، در مجموع فضایی صلح طلبانه را بازنمایی می كنند كه این، دلالت بر رویكرد فرهنگی این جریان دارد. البته در این عكس ها، مظاهرِ خشم و غضب به فراوانی انعكاس می یابد مانند نمادهای سركوب حكومتی مثل خون، دار، بریدن زبان، زندانیان قومی و شهدای قومی؛ ولی تا جایی كه به عكس العمل و روش های مقاومت و مبارزه مربوط می شود، از نمادهای خشونت آمیز و مبارزه قهری مانند اسلحه، اشخاص اسلحه به دست، شمشیر و امثال آن استفاده نمی شود. این در حالی است كه مثلاً در جنبش قومی كردی، به وفور عكس هایی از این دست دید می شوند.

6- انعكاس و بازنمایی پرتكرار و وسیعِ كودكان:

به لحاظ بازنمایی دوره های سنی، نكته جالبی كه وجود دارد این است كه در عكس های جنبش تركی، بازنمایی «كودكان» بسیار پررنگ و قابل توجه است.

این تم با دانستن این نكته قابل فهم تر می شود كه بسیاری از جنبش های اجتماعی بر بزرگسالان متمركز هستند. برخی نیز بنا به ماهیتِ خاصشان بر سالمندان متمركز هستند(مانند جنبش ضدتبعیض علیه سالمندان). برخی نیز بر جوانان(مانند جنبش دانشجویی و برخی جنبش های اعتراضی در دهه های پیش و زمان حاضر) تمركز دارند. جنبش قومی نیز هر چند در مانیفست اعلام شده اش هیچ ترجیح سنی ندارد، اما در آینه عكس ها، كودكان به شكل آشكاری برجسته می شوند؛ آنچنان كه می توان از یك زاویه دید خاص، این جنبش را جزو جنبش هایی دانست كه تاكید زیادی روی «دفاع از حقوق كودكان دارند» . این عكس ها، به شكل بارزی ایده ظلم به كودكان و به عبارت دقیق تر، ظلم زبانی و فرهنگی به كودكان را بازنمایی می كنند.

7- بازنمایی مدرسه به عنوان محل سركوب :

مرتبط با مضمون قبلی، در این عكس ها، «مدرسه» كه در حالت متعارف، محلی مقدس و قابل احترام دانسته می شود، تصویری معكوس می یابد و به صورت محل سركوب فرهنگی-زبانی كودكان بازنمایی می شود. آنچنان كه می توان گفت در مجموع در میان عكس های تحلیل شده، «مدرسه به عنوان سركوبگرترین نهاد اجتماعی بازنمایی می شود»(با توجه به تعداد دفعات بازنمایی). این عكس ها می گویند «مدرسه برای كودكان ترك زبان، جای آموزش و فرهیختگی نیست جای ظلم و تحقیر و سركوب است»

8- عكس های «تراختور»، تشكیل دهنده حجم بزرگی از عكس های هویت طلبانه:

نكته جالب دیگر اینك بخش اعظمی از عكس های قومی، مربوط به تراكتور و هواداری از این تیم است. به نظر می رسد كه پدیده فوتبالی تراكتور باعث ایجاد انفجاری در تصاویر و عكس های با محتوای هویت طلبانه شده است تا جایی كه شاید عكس های تراختور به تنهایی قریب به نصف تمام عكس های هویت طلبانه را تشكیل دهند.

  این عكس ها البته گسستها و ناهماهنگی هایی را در نوع بازنمایی شان بازتاب می دهند. میزان صراحتی كه در اشاره این عكس ها به هویت طلبی وجود دارد، بسیار پرنوسان است. برخی از عكس ها، صریحاً پیوند این دو پدیده را بازنمایی می كنند. برخی به صورت نصفه و نیمه این پیوند را انعكاس می دهند و برخی نیز هیچ دلالت مستقیمی به هویت طلبی ندارند و تراكتور را به عنوان پدیده ورزشی صرف بازتاب می دهند. این آشفتگی در بازنمایی، اولاً می تواند ناهمگونی عقیدتی و ایدئولوژیكی طرفداران تراكتور را نشان دهد(همه آن ها لزوماً هویت طلب نیستند و همه هویت طلبان هم به یك میزان هویت طلب نیستند). دوماً نوعی استتار را در این عكس ها نشان می دهد؛ در واقع هویت طلبانه بودن بسیاری از این عكس ها را شاید تنها خودی ها بفهمند. علت این امر این است كه برای مجاز كردن این عكس ها و كم كردن حساسیت نهادهای حكومتی نسبت به این عكس ها، در آن ها تكنیك های استتار به كار رفته است. این عكس ها رمزگان هایی هستند بین خود هویت طلبان.

9- نقش «مادر» پرتكرارترین نقشِ بازنمایی شده:

در مجموع عكس های هویت طلبانه، نقش مادر از میان نقش های انسانی، بیشترین بازنمایی را دارد. این از یك جهت به خاطر ایده محوری این گفتمان یعنی «آنا دیلی» است. اما چرا اینقدر تاكید بر لفظ و عكس مادر؟ به نظر می رسد این كار- باز به صورت ناخودآگاه- به این خاطر صورت می پذیرد كه از تصویر و تمثال این عزیزترین و دوست داشتنی ترین شخص برای آدمی، برای نفرت از ستم و مبارزه با آن، انرژی تولید شود. به عبارت دیگر، با پیوند زدن حقوق زبانی به تصویر مادر، این گفتمان می تواند تصویر احساسی تر و تاثیرگذاری از خود ارائه دهد تا جایی كه شاید بتوان گفت تصویر مادر، انرژی بخش ترین و الهام دهنده ترین تصویر در مجموع عكس های هویت طلبانه است. در یكی از تصویرها می خوانیم : «آنا دیلیمی سویرم چون آنامی سویرم»

10- قهرمانان:

در زمینه بازنماییِ قهرمانان ترك، بابك، ستارخان و باقرخان، بیشترین تكرار و فراوانی را دارند. در بین قهرمانان بعضاً و به ندرت روحانیون (مانند علامه جعفری یا علامه طباطبائی)یا شهدا نیز حضور دارند(مثل شهید باكری)

11- عكس هایی كه ترك های غیرهویت طلب را مورد خشونت نمادین(غالباً تحقیر) قرار می دهند:

بخشی از عكس های قومی نیز كاكرد تلنگرزنی به ترك های غیرهویت طلب را ایفا می كند. این تلنگر بیش از همه با تم تحقیر همراه می شود. مانند «آنا دیلی بیلمین، نئجه اینساندیر؟!»  یا «هر كس نتواند به زبان مادری خود بنویسد یا بخواند، بی سواد است». در برخی از این تصاویر، میزان تحقیر بسیار بالا می رود. مانقورد نامیدن ترك های بی توجه به دغدغه های هویت طلبانه، نمونه ای از این شعارها است كه در حواشی برخی عكس ها می آید.

متفكران اجتماعی مثل «باختین»، بر نقش تحقیر و خنده به عنوان یك ابزار سیاسی مهم تاكید كرده اند. در اینجا این را به وضوح می توان دید. جنبش قومی در اكثر مواقع چیزی نمی كند جز اینكه به مخالفان خود می خندند و ظاهراً این خنده، برندگی بالایی دارد.

_
منبع : http://www.miyanali.com/muslim/15

آچار سؤزلر : عکس, تحلیل,

گؤنده ر     بؤلوم لر: توپلومسال (اجتماعی)