یوردموز بیزی ساخلامالی‌دیر یوخسا بیز یوردوموزو!؟

اینسان باشقا جانیوارلار كیمی دوغال ایسته‌م‌لرله (1) یارانیبدیر دئمك. اونون یئمك، ایچمك، قوشاق اولوشومو(2)، یاشام سوره‌جی آزی ... هامیسی ایلكه (3) ایسته‌ملردن سانیلیرلار. ایلكه ایسته‌ملر اینسان هابئله جانیوارلار آراسیندا اورتاق دورادیرلار (4). دوشونورلره (5) گؤره اینسان اوغلونو باشقا جانیوارلاردان آیریم یاپان ائتمن (6) دشونمه‌ك ایسه اوسساللاشما (7) گوجودور. ائله‌جه بو دوشونجه گوجو اینسانین ایلكه ایسته‌ملرینین نئجه الده‌ائتمه‌سینی ائتگیله‌ندیره‌رك اونا چئشیدلی (8) یوللارایسه یالین (9) آزی (10) دوزگون یوللار بولوندوغونا چیراغ ساچیر. آچیقلاسامسا سیز بیر سئرچه یوخسا آصلانین نئجه قارین دویورماسینی اینسانلا بیر چكیمه (11) قویابیلمز‌سینیز. آدلارینی چكدییمیز حئیوانلار كسین(12) اؤزه‌ن (13) تپرلری‌ایله (14) یئمك آلماق یوخسا اوو اوولاماغا باشلاییرلار؛ آنجاق اینسانین ایلك سئچدیگی یول دشونسل (15) سئچیمدیر. آنجاق بو سئچیم آجلیق چاغیندا نه دنلی (16) آجسانسا او دنلی اؤز‌ه‌ن آزی دوشونجه آلانیندا (17) آست‌اوست (18) ائدیر.

اینسان ایسه جانیوارلار آراسیندا اورتاق اولان ایلكین ایسته‌ملرین آرادان قالدیرماسینا اویغون (19) قیسیت چئوره (20) یاراتماق گره‌كسینیر (21). بونلار بؤلگه‌سل(22) باخیشی گوجله‌ندیریر. بیتگی‌لر، حیئوانلار و اینسانلار اؤزلرینه اؤزل بؤلگه یارادیرلار. اونون اوستونده ساواش آپاریرلار. بو یاشانتی فالاسی (23) آدلاندیریلیر. بؤلگه‌‌نی سو، یئمك، آییله (اویه) و ... تایملادیر. نه دنلی آییله چوخالسا او دنلی قیسیتین اوجو بوجاغی گئنیش‌لنمه‌لیدیر.

اینساندا بو قورالدان (24) آیری بولونمور. اینسان یاشادیغی بؤلگه‌لرینه آنا یوردو، آتا یوردو، وطن، توپراغلاریمیز، اؤلكه و بونلارا اوخشار كیمی آد سئچیر. بئله‌جه‌ده بو توپراغلارا باغلیلیق یارانیر. سئوگی یارانیر او توپراغلارا.  او توپراغلاردا دوغولور، دوغورور، دوغور و بویا باشا چاتیر. اوردا سئویشیر، یاشاییر سوندا اؤلور. اؤز آنا – آتا یوردوندا تاریمچیلیق ائدیر، صنایع یارادیر، ایره‌لی‌ده‌له‌ییر. یوردونا یاخشی گلجك آرزیلاییر. اونو یئنی‌جیللیگه و چاغداشلیغا اوغرادیر و گلجك قوشاغینا تاپیشیریر. آنجاق بو گونلر آزربایجانلی‌لاردان اؤزللیكله باشقا اورلارا(25) سورگون كؤچه‌رگین گئدن‌لریندن ائشیدیلیر بئله‌نجی سؤزلر:

-        وطن بیزی ساخلامادی!؟ بیز ندن اونو ساخلایاق!؟

اونلارین بو باخیشلاری یانلیش یوخسا دوغرومو؟ آزی بو باخیشی یارادان ندنلره توخونمادان اوسته گلن یازیلاری اونایلاماق (26) گره‌كسینیر.

آنا یورد ؛ قاورام(*) یوخسا گرچك

دوغروسو بودور توپلومسال تپگی‌لره (27) بیر موساعید آلان اولمالی‌دیر. بو آلانی یورددا كیچیك آییله‌لر، اوزو یوخاری گئدیر قوهوم- قودالار، طایفالار ایسه اورداشلار توپلانتی‌سی قوراللاشدیریر. بو آلانیین اوزاریشینا (28) ندن اولان ایكینجی ائتمن، یوردون چیخارلارینا باغلی‌دیر.

چیخار ندنلره دئییلیر!؟

1-  آچوندا (29) ان‌ایلكین توپلوملار كندلرده قورولوبدور. بو قورولوشون ان‌ائتگیلی فاكتورو سو ایسه تاریمچیلیك اولاناغی‌دیر (30). تاریم اؤره‌تی‌لرین (31) بارینماسی (32) كندلرین ایره‌لی‌له‌ییشینه و گئنیشله‌نمه‌سینین گوجلو ندنی بولونوبدور. تاریمچیلیك ائكونومی‌نین تمل دیره‌یی و ساخلاقی (33) ساییلیر.

2-  یاتیریم(34): كیتله‌نی توپلومدا ساخلاماق؛ یوردا باغلاماق اوچون او توپراغلاردا دوزگون، اینجه‌له‌نمیش هابئله ایسته‌ملری آرادان قالدیرانا چان یاتیریملار دوزه‌نی (35) ایسه دوزه‌ئیی (36) یاراتماق اونو ائشیت(37) و گئنیش پایلاشماق‌ایله یایماق اؤنملی‌دیر. ایراندا بو یاتیریملارین قایناغی اركله‌تلردن (38) آسیلی اولاراق اولوسو اركله‌ته باغلاییر آنجاق اؤزل بؤلوملر (39) و یئره‌ل (40) وارلیقلاریدا او قایناغلاردان سانماق اولار.

3-  كیتله‌نین گله‌نكسل (41) ریفاهین آرتدیقجا باغلیلیغی یوردا چوخالار. ایش اولاناقلاری، ائوله‌نمه سورونلارینی (42) آرادان قالدیرماق، ائكونومی گلیشیمی، اكینیمسل (43) آلاندا ایره‌لی‌له‌ییش ایسه اَیلنجه(44) آراچلار یاراتماق او سیرا‌ادن سینما، اوشاق باغچالاری، ایدمان اوچون یئنی یئرلر دوزه‌لتمك و ... بو قونودا آنیتماق(45) اولور.

4-   اولوسال كیملی‌یی، اورتاق اؤته‌یی (46) و یئره‌ل ائدرمن‌لری (47) تانیملاتماسی؛ كیملیك تؤره‌تیرن سانیلیر توپراغا اوره‌ك باغلیلیغی یارادان ائتمه‌ن‌لردن‌دیرلر. بیز كیمیك!؟، هاردان گلمیشیك!؟ و گله‌جه‌ییمیز نه اولاجاق؟ كیمی سورولاری دوزگون یانیتلاماق وطن سئوگی‌سینی آرتیراجاق اؤنملی فاكتورلارداندیرلار.

سانیب دئدیگیمیز قونولارین بؤیوك ایشله‌می(**) اولوسال دایانیشمانین (48) اؤنله‌ین (49) اورونودور. بونلارین ییغجامی اؤزده‌شمه (50)، آیاقلانماق،(51) آغزی‌بیرلیك (52)، بیرلیك تؤره‌دیب اولوسال دویغوداشلیغی (53) آتلاشدیراراق (54) آلوولاندیریر.

آنجاق راسیسم هابئله شووینیسم دوشونجه‌لر یوخاریدا گتیردییمیزلرین (چیخارلارین) اؤنونده دوروب تیییملار (55) قاییریر. آنجاق بو هؤرگوتلرین (56) اؤنونده ساده‌جه آیدینلار و آست‌بیلینج‌لرینی(57) یوكسه‌لدیرن اولوسچولار دایانا بیلیرلر. چتین‌لیكلری دویاراق (58) و یاشاناراق دؤزورلر. بو اینسانلارا قارشیت (59)، سویغون (60) كیتله‌نین‌ده تانیغی (61) اولوروق. اونلار باسقی و تپرلره دؤزه ‌بیلمه‌ییب اولوسال دوشونجه‌لری سؤنوشه‌رك (62) یوردلارینی بوش‌وئریب باشقا بؤلگه‌لره كؤچ ائدیرلر. داها دوغروسو سورگون دوشورورلر.

گونئی آزربایجانین تورك بودونو بو توپار (63) بودونلاردان سانیلیر. توركلر چوخ ساییدا اؤز یوردلاریندان اؤزلری بیلمه‌دن ایته‌كله‌نرك (64) كؤچورولور بؤیوك و اؤزه‌یه (65) یاخین اورلاردا یئرله‌شیبلر. بوشونا بوراخیلمیش توپراغلاری باییرا (66) دؤنور. سونرا یؤنه‌تگیسل (67) اؤرون‌لاری (68) آنلامادان "یوردوموز بیزی آتدی" سؤیله‌ییرلر. بونو "اودوملاریم"  (69) آدلاندیریر ائله‌جه جینقیری بئله چیخمیر.

سونوج(70)

یورد و بیز ایلگی‌سی؛ تویوق یومورتا سورونو كیمی آنلاتدیرماق یانلیش دوشونجه و آزدیریجی (71) سونوج وئره‌سی اولاجاقدیر. بیزیم آناتالاریمیز (72) چوخ گزیب دولاناندان سونرا بو توپراغلاری سئچیب اورالاردا یئرله‌شیبلر. چتین‌لیكلره دؤزركن ایچ‌ یئته‌نك‌لرینله (73) تام گوجلرینله و ترقان ایچینده ائوائشیك تیكیب بیزلری آیدین گله‌جك اومودویلا بئجه‌ریبلر. ایندیلیكده كندلریمیزی، اورلاریمیز و بوسبوتون یوردوموزو بیز ییه چیخمالی‌ییق. چتینلیك گؤرمه‌ین بودون (74)  تانییرسینیزمی؟

وار گوجوموزله آجی – آغیر گونلریمیزی كئچمیشه تاپیشیرمالی‌ییق و آیدین گله‌جه‌یی قوجاقلاماق بیزیم گؤره‌ویمیزدیر. آزربایجان تورك اولوسو كئچمیشده بو اوغورا (75) ال تاپیبدیر. رحمتلیك "سید جفر پیشه‌وری" نین بیر ایللك میللی حوكومتینده بو گئرچه‌یین تانیغی اولموشوق. اونو اؤرنك اولاراق آراشدیرمالی‌ییق.

*********************

1-    ایستم ‌= نیاز

2-    قوشاق اولوشومو (Quşaq uluşumu)  = تولیدمثل – تولید نسل

3-    ایلكه = پایه – اولیه

4-    دورا (dura)= نقطه – اورتاق دورا = نقطه مشترك

5-    دوشونورلر = اندیشمندان

6-    ائتمن = عامل موثر

7-    اوساللاشما (Usallaşmaq) = عقل‌محوری – عقل‌گرایی

8-    چئشیدلی = مختلف

9-    یالین  (Yalın)= ساده – برهنه

10-    آزی = و – و یا

11-    چكیم = ترازو – محك

12-    كسین = مطلق -  بی‌شك

13-     اؤزه‌ن (Özən) = هوس – غریزه

14-    تپر = گوج = قدرتی كه با اعمال فشار ایجاد شود.

15-    دوشونسل = اندیشمندانه – منطقی

16-    دنلی = قدر

17-    آلان = عرصه – مقام

18-    آست‌اوست = آلت‌اوست = بالا و پایین – نوسان

19-    اویقون = مناسب – درخور – شایسته

20-    قیست چئوره = محدوده – بخش خاص

21-    گره‌كسینیر = احتیاج دیده می‌شود. نیاز است.

22-    بؤلگه‌سل = منطقه‌ای – محدوده‌ای

23-     فالا = حداقل‌ - كمینه -  كف مطالبات

24-     قورال = قاعده - قانون

25-     اور (ur)= شهر

26-     اونایلاماق (Onaylamaq) = تصدیق كردن –  ثبوت صحت.

(*) قاورام = مفهوم

27- تپگی (Təpgi) = رفتار – عمل

28- اوزاریش = تداوم – ادامه دادن

29-آچون = دنیا – جهان

30- اولاناق (Olanaq) = امكان

31-اؤره‌‌تی (Örəti)= تولید – محصول

32-بارینماق = ازدیاد – افزایش – پناه گرفتن

33- ساخلاق = پایه – ستون – اساس – تكیه‌گاه

34- یاتیریم (Yatərəm)= سرمایه‌گذاری

35- دوزه‌ن (Duzən)= انضباط – نظم و ترتیب

36 – دوزه‌ئی (Düzey)= سیستم – مكانیزم

37 – ائشیت = برابر – متوازن

38- اركله‌ت (Ərkələt) = دولت – حاكمیت

39 – اؤزه‌ل بؤلوم = بخش خصوصی

40- یئره‌ل = محلی

41- گله‌نكسل = عمومی

42- سورون (Sorun)= مسئله – شكل

43- اكینیمسل = فرهنگی

44- ایلنجه (Əyləncə) = تفریح -  خوشگذرانی

45- آنیتماق = ذكر كردن – عنوان كردن

46-  اؤته‌ك = تاریخ ؛ ارتاق اؤته‌ك = تاریخ مشترك

47- ائدرمن = قهرمان – جوانمرد ؛ (توركمن دیلیندن آلینیبدیر.)

(**) ایشله‌م = كاركرد

48- دایانیشما = همبستگی

49-  اؤنله‌ین = پیش‌برنده – محرك

50-  اؤزده‌شمه = اؤزلشمه = خودگرایی – باور كردن خود

51 – آیاقلانماق = به پا خاستن – روی پا ایستادن

52- آغزی‌بیرلیك = همنوایی – همصدایی

53- دویغوداشلیق = احساس مشترك

54 – آتلاشدیریجی = تحریك كننده

55- تییم = ماشات =  موانع – انگل – مزاحمت

56- هؤرگوت = متشكل – شبكه

57-  آست‌بیلینج = آلت‌بیلینج = بنیان فكری

58 –دویماق = حس كردون- نیوشیدن

 59- قارشیت – در برابر – ضد – مقابل

60 – سویغون = خونسرد – بی‌رگ

61- تانیق = شاهد – مشاهده كردن

62- سؤنموشمك = رو به خاموشی گراییدن.

63-  توپار = زمره – داخل

64-  ایته‌كله‌نمك = مجبور شدن – اجبار

65-  اؤزه‌ك = مركز -  كانون

66-  باییر = بیابان -  صحرا

67- یؤنه‌تگیسل = سیاسی

68- اورون = عامل ( اورون و ائتمن هر دو به معنی عامل هستند. اما ائتمن عامل موثر و اورون عامل خنثی است. (نویسنده))

69 – اودوم (odum) – سرنوشت – بخت

70- سونوج = نتیجه

71-  آزدیریجی = گمراه كننده

72- آناتا = والدین – پدر و مادر

73-  یئته‌نك = استعداد

74-  بودون = ملت

75-  اوغور (Uğur)= باشاری = موفقیت – دستاورد

گؤنده ر     بؤلوم لر: توپلومسال (اجتماعی)