بی‌ایستان (بهستان) ماهنی‌شانین شانلی ماهنی‌سی

100 كیلومتیر " زنگان" شهریندن آراسی وار. دوغانین (طبیعتین) و اؤته‌گین (تاریخین) اَن‌گؤزل یئرلریندن بیریسی‌نی و شانلی ماهنی‌سینی گؤرمه‌گه و گؤز – قولاغینی یئر اؤزونده‌ اولان جننته تاپشیرماق اوچون، زنگاندان 1 ساحاتلیق یول وارینیزدیر.

آرابانیزی (ماشینیزی) چالیشتیرین و گرك بیلیرسیزسه 700 تومنلیك بنزینی آرابانیزا ایچیردین. زنگان – تبریزین اسكی (قدیم) جاداسیندان 40-35 كیلیومتیر گئدندن سونرا؛ بیر یول آییریمینا (دوراهی) یئتیشیرسینیز. ائله بوردان ماهنی‌شانا ساری دولاناجاقسینیز.

بو آرادا زنگان چایینین قوجاغینداكی بئجریلمیش اورمانلاری (جنگلها)، باغ – باغات لاری و تر- قان ایچینده چالیشان اكینچی‌لری اونوتمایین.

ماهنی‌شانا دوغرو دولاناندان سونرا بیر آز هیزی (سرعت) آزالدین؛ اوچرا (چونكو) جادا كیچیك و گوونسیزدیر. (امن دگیل).

ندن بئله دیر!؟

قیزیل توپراقلی زنگانیمیزین چوخلو معدنلر واریدی؛ آنجاق بو معدنلر و دوغال یاتیریملاردان (طبیعی سرمایه‌لردن) میللتیمیز آز یارارلی (فایدالی) اولورلار. بئله‌لیكله شهریمیزین یاراری آز اولاندا یوللار كیچیك، ضعیف و چالا - چوققور اولورلار. ایكنیجی ندن (سبب) یوللارین گوونسیز اولماغینا بودور كی؛ جادادان گئلیب – گئدن بؤیوك آرابالار (كامییونلار) آغیر یوكلرله یعنی معدن داشلارینی داشییب و باشقا شهرلره آپاریرلار و بونا گؤره هر گون بو جادادا دهشتلی و روحو اینجیدن تصادوفلار باش‌وئریرلر. آما بو اولومسوز (منفی) گئرچك (حقیقت)  سیزی یولونوزدان چئویرمه‌سین؛ اوچرا جنته گئتمك اوچون جهنمین قیراغیندان كئچمه‌لیسینیز.

یول داوامیندا و سفرینیزین آردیندا چوخ گؤزل داغلار آراسیندان كئچیرسینیز. قات قات چؤكموش (رسوب) قیزیل توپراقلار سیراسینی (ردیفینی) قاچیرمایین. چئشیدلی (موختلیف) كان داغلار (معدنی داغلار) یولدان اوزاق و یول قیراغیندا سیزه دوغانین موهندیسلیگین ثوبوتا یئتیره‌جك. بو معدنلر دمیر، منگنیز، قورقوشوم و باشقالاریندان عیبارتدیرلر.

یولو داوام ائدین (ادامه وئرین). سیزین نظرینیزی كندلرین آدینا چكیرم. تاسسوفلر اولسون؛ كندلریمیزین آدی توركجه‌دن فارسجایا چئویریلیر؛ آنجاق گئنه‌ده تورك آدلاری وار و ائله او فارسجایا چئوریلمیش‌لرینده؛ درینلیگینده تورك اولدوغلارینی آنلایا بیلیریك.

اؤرنك اولاراق (مثال اوچون) نئچه كندی آراشدیریرام (بررسی ائدیرم):

اَندآباد: بو كنده یئرلی توپلوم (محل اهالیسی) "اَنداوا" دئییرلر. اونلارادان سوروشدوم: " سیزجه ندن كندینیزه بو آد دئیلیر!؟" قوجالارین بیریسی یانیت (جاواب) وئردی: " ائله بیل بوردا قدیمدن چوخ داواكار و داواچی‌لار ساكینیمیشلر و هر كیمسه بورایا یئتیشیرمیش بوردا اونلاری ساخلاییب و بیری بیرینه دئییرمیشلر اَنین داوایا."

گولمه‌لی سؤزه بنزه‌ییر. منجه بو چوخ دوزگون اولا بیلمز. اَنداوا ایكی بؤلومدن یارانیبدیر. " اَند" + "آوا." اَند ائله هامان "یئن" یا "اَن" كی " دوشمك" و" اَنمك (یئنمك)" كؤكوندن آییریلیب؛ " آوا" ایسه (همچنین) " آوادانلیق"  یوخسا " آبادانلیق" اولابیلر و چوخ كندلر و شهرلرین آدسونوندا (آدین آخیریندا) " آباد" شكلینده ایشله‌نیلیر. ایندی بونون ایكیسینین ییغجامی (مجموعو) اولور: " او آوادانلیق یا آبادلیق كی هامی یئردن آشاغیلیق‌دیر." اَندی آوا اولور بو كندین آدی. بونو او كندین جوغرافیا مووقعی‌ده (موقعیت جغرافیایی) ثبوت ائدیر. او كَند چوخ آشاغیلیقدا دوزه‌ن‌لنیبدیر. (ساخته شده است).

توپراقلی (تورپاقلی): بو كندین آدینی ایندی " نصیرآباد" آدینا دگیشدیریبلر. میللتینین گؤزو آیدین. سیزدن ایستییرم كی گئدین بو كنده و اونون ندن توپراقلی كند آدینا چاغیردیخلارینی یاخیندان گؤرون.

منجه بو ایكی كند اؤرنك اولاراق یئتردی. چونكو داها توپراقلی (تورپاقلی) دان اویانا آز یولوموز قالیبدیر.

بهستانین یاخینلیغیندا یبر "خلج" كندی وار. اورا گئده‌بیلمه‌دیم. منجه اورا واخت آییریب گئتمك یاخشی اولار. مومكوندور اوردا خلج توركلری ایله اوز- اوزه اولاق.

یاواش یاواش زنگانین دامارلاریندان آخان قیزیل قانی - قیزیل اوزن چایی- نی گؤره بیلیرسینیز. بو چای بیزیم تاریخیمزه اوزون بیر ایشیق و دورو یولدور. بو چای ایندی خَرره (لیقلی اولونان ‌سو) و زیغلی (پالچیخلی) آخیر، آشیب داشیر؛ ساندیم بو گونلرده، آزربایجانیمیزین گونلرینه بنزه‌ییر بو چای.

تاسسوفلر اولسون! ائله یولون بوراسیندا كی قیزیل اوزن گؤرونور؛ بهستانی‌دا گؤره بیلیرسینیز. آنجاق ندن تاسسوف دئدیم!؟

چوخداندیر بهستانا بیر كسر یول (میان‌بر یول) نظره آلینیبدیر و او یول اوچون نظره آلینان كؤرپونون دیره‌ك‌لرینی‌ده بوتونلا (بتون) قاییریبدیرلار؛ آنجاق كؤرپونون اوستونو جورله‌میییرلر! ندنلردن دانیشاندا و یازاندا بو سفر آجی یولجولوغا (مسافرته) بنزه‌ییر؛ اونا گؤره دئمیرم. بیلیرم كی سیزده بیلدینیز.

بو كسر یول دوزه‌ن‌سه؛ كندین یولو 15-10 كیلومتیر یاخین اولار و ایسفالت یولدان قوللانماق اولار. (ایستیفاده ائتمك اولار). هله‌لیك ائله‌جه اوزاق یولدان سفریمیزه داوام ائدك.

5  كیلومتر ماهنی‌شانا قالاندا؛ گئنه بیر یول آییریمینا یئتیشیرسینیز و رهبرلیك تابلوسوندا (راهنما تابلوسوندا) " سَریك" و " بهستان" آدیندا نئچه‌نئچه كندین آدی، سیزه گؤسته‌ریلیر (نشان وئریلیر). ائله بوردان سولا (سمت چپ) دؤنون.

یول دولان با دولان و گؤزل بیر یولدور. سریك‌دن كئچندن سونرا " تك‌آغاج" كندینه گیریرسینیز و تك آغاج قورتارمادان بهستان گؤرونور.

آما یولداش! سورعتینی گئنه‌ده آز ائت.!!؟ بیلمیرم! بیلدین كی یول توپراقلی اولدو و ایسفالت قورتاردی!؟ آزجادا توپراقلی و پالچیقلی یولو آرابانیزا دادیزدیرین؛ اوچرا بیلسین "دادانماسین دولمایا - بلكه بیر گون اولمایا."

اینجیمه و یورولما یولچو. دینجینیزی ایستی‌قانلی و قوناق سئور كند آداملاری چیخاراجاق. بوردا دوغا (طبیعت) ، اؤته‌ك، سئویملی و اوزو گولش اینسانلار و داها دوغروسو (دوزو) ملك‌لر اَل‌اَله وئریبدیرلر و یئر جننتینی فورمالاشدیریبلار.( فرم وئریبلر)

او یاخینلاردا "موغانلی" كندین آدینی ائشیدنده و قیزیل اوزنین شاریلتی سسینی دویاندا (دویغولو ائشیتمك- اورك‌دن ائشیتمك) " آرازچایی" نین یادینا دوشدوم. آراز آراز خان آراز . سولطان آراز خان آراز ....

هر تورك و آزربایجانلی آرازین آدینی ائشیدنده نیسگل‌له‌نیر! آرازین چوخلو اؤیكو (حیكایت) و ناغیلی وار. بوندان امینم ائله‌جه‌ده قیزیل اوزه‌نین آرازا بنزر " سارای" واریدی. "خان چوبان" روحونو حیس ائتمك اولور قیزیل اوزنین كییاسیندا (ساحیلینده). اورادا " صمد بهرنگی " جانلانیبدیر زولفعلی كیمی قهرمانین ایگیدلیگینده. قیزیل اوزن آیریلیق ماهنی‌سینی‌دا چالابیلیر.

ایندی داها بیر بؤیوك اؤته‌ك یاپراغی گؤزوموزون اؤنونده‌دیر (روبروسونده)." بهستان قالاسی ."

تاریخین قاپیلاریندان كئچیب. اوزون یاشام (حایات) سوروبدور (كئچیردیبدیر). ایچینده ایلكین آداملارین (اولیه اینسانلارین) سسی وار. دوغانین گوجو پارتلاییبدیر او بینادا. چوكموش زیق، توپراقلار، یئل- طوفانین اسمك سونوجوندا (نتیجه‌سینده) ، بیر قالا یارادیبدیر و زامان زامان اینسانلارین ائوی اولموشدور.

اینسانلار اونون ایچین قازیب، قاشی‌ییب و ایچینده ماغارایا (غار) بنزر ائولر ایشله‌ییبدیر. زاغا ایشله‌ییب و پیلله‌كان قاییریبدیر. قوروخچولوغا و گوون یاراتماغا نسه كی دوشونمویوبدور و سو سورونونو (مساله‌سینی) نئجه آغیللی چوزوبدور (حل ائدیبدیر). دئمه‌یه گلمیر. سادجه (فقط) گئدیپ گؤرمك لازیمدیر.

بهستان قالاسینین اؤنونده؛ " قیزلار قالا" سی، گؤز قاماشدیریجی هئیكه‌لینی گوسته‌ریبدیر. بهستانین اسكی كندی‌ده بهستان قالاسینین یاپیشیغیندا و اسكی حامامی و مچیدی‌ ایندی خارابالیغا دؤنوبدورلر و قیزیل‌اوزنین قالا اتگیندن ایلان كیمی قیوریلیب سوزولمه‌سی، بیر گؤزه للیك یارادیر كی عاغیللارا سیغماز و یازیلماغا گلمیر.

تاسسوفلر اولسون بو اسكی و تاریخی اثرده، قاچاقچی‌لار و طاماحكار اینسانلارین اَلیندن هارای چكیر. نئچه نئچه قازیلمیش و خرابایا چئوریلمیش یئرلر بو قالادا و اونون اطرافیندا گؤرونورلر.

اسكی چاغلاردان (قدیم زامانلاردان) قیزیل اوزن- مدنیت اوجاغی- و اینسان توپلوملارینا، مسكن اولوبدور. " آتروپات مادلارین" یادیگاری "مادآباد" كندی، ایندی ده بهستانین یاخینلیغیندا وار. " ماننالار" و "مایا" لارین ایذی وار اوردا. " اشكانی" لر و "ساسانی" لرین بویوك زیارتگاهلاریندان، بهستان اطرافیندا تاریخده آد وار. بو زیارتگاه گؤنئی (جنوب) زیارتگاهی سانیلیرمیشلار و "سولیمان تاختی" باتی (غرب) زیارتگاه و طاریمدا اولان آتشگاهلاردا بوزنجیره‌نین ایچینده قرار تاپمیش كیمی‌ایمیش.

بو كتده یولداشیم و فیكیرداشیم گیله قوناق اولموشودوم. اؤز عاییله‌م كیمی منله داورانیردیلار (برخورد ائدیردیلر). بو كندین ائلئكتیریك (برق) و لوله واسیطه‌سی‌ایله‌ چكیلمیش سویو و تئلفون آراجلاری (مخابراتی) وار. آما هله دوغال گاز لوله‌سی اورایا چاتماییبدیر. بو سبب اولوبدور؛ هله‌لیك چورك و یئمك تندیرلرده یوخسا اوجاغلاردا پیشیریلیر. یئملی "یوخالار"، دادلی " فطیرلر"، و پئنجه‌لیك‌لر، هابئله ایچملی " قویون سودو" ، پئندیری (پنیری) ، یوغورتو (قاتیخی) آغیزلار سویونو آغ بولاغ كیمی جوشلاندیریر.

بو كندین اهالیسی اكینجی‌لیك، مال- داوار ساخلاماق، بال و بالیق بئجرمك ایله یاشام كئچیریرلر. " قافقازلی بال آری" لاری دوغال و شیپ‌شیرین بالی، اینسانلارین حایاتینا باغیشلاییرلار. " قیزیل‌آلا" بالیخلاری قیزیل‌اوزن ساحیلینده بئجه‌ریلیرلر و كیلووی اوجوز قیمته ساتیلیر. ساحیل قیراغیندا بالیغ كابابی یئمك بیلمیرسینیز كی نه دادی واردیر؟

بو كتده یاشام دالغالانیر. (موج وورور) گولوش و غیرت یاغیر هاواسیندان. ایگید اوغلانلار و حایالی و گؤزل قیزلار بیریبیرنله قاتیشیبلار و گوجلو سئوگینی و محبتی هاوادان آلابیلیرسینیز. 70 اؤیلو و 380 كیشی (نفر) یاشاییش موسیقی‌سینی چالیرلار بو كتده. كؤرپه اوشاقلار و كیچیك جوجوخلار كوچلرده اویناییرلار. آتالار و اوغوللار سحر تئزدن خوروز بانلایاندان سونرا، قالیان آلتی یئییبب و ناهرالارینی گؤتوروب؛ موتور یوخسا نیسانلاری ایله چؤله چیخیرلار. قادینلار، گلین لر و قیزلار ائو ایشنی گورورلر. او بیری كندلر كیمی بو كندده‌ده ایش هر شیئدن قاباخدیر.

یولداشیمین آناسی دئییر: " بو كندین چوخ یئرلی‌لری " شاه‌سئون" ائلیندن‌دیرلر. ایچینده " تات" دا وار. شاهسئون‌لر تورك طایفالاریندان دیلار كی " شاه عابباس صفوی" و میلادین  16- نجی یوزایللیكیندن بَری (به بعد)  بیر كونفدراسیون كیمی شاه‌سئونلر آدیلا تانیتدیریلدیلار.

كتده بیر تزه مچید دوزه‌لیبدیر. " ماللا بهلولی‌ده اونون تیكیلمه‌سینه چوخ زحمت چكیبدیر" دئییرلر. سیپاه‌دا مچیدین ائشیك گیریشین (ائشیك قاپیسین) سول وَرینده (چپ طرفینده) بیر بسیج پایگاهی دیكیر. كندلی‌لرین صوحبتی اینسانا یاپیشیر. من گئجه اوتوروملاردان (شب‌نشینی‌لردن) دویمادیم.

كندین "كوراوغلو ساللاناغی" بیر آدلی یئری وار. " دربند" و "طالیش" آدلیم یایلاقی وار. چوخ گؤزل یئریدیلر. داغلاریندا اوشگون گؤیله‌ییر. پاییزا یئمیشان و زرشك آغاجلاری‌دا وار. باغلاردا " آلما" و " اَریك" آغاجی چوخدور. هر نئچه ایلدن بیر، داغلاردا گؤبه‌لك سَپه‌لیر و یاخشی پول قازاندیریجی بیر قایناغا (منبع) چئوریلیر. " قازآیاقی (غذایاغی)، " كهلیك اوتو"،  " بولاغ اوتو"، " توكلوجه"، " اوزرلیك" و ... بیتگی‌لر چؤللرینده گؤیله‌ییرلر.

كند آران‌دی و یاخشی هاواسی وار. كندین قوزئی وریندن، " انگوران" آدلی بیر چای كئچیر. بو ایكی چایین آخارلیغینا راغمن كندین شئهی (رطوبتی) اكینجی‌لیگه چوخ اویغوندور (مناسبدیر).

كندین اطرافیندا و دربند حودودلاریندا ایكی شیكاربانلیق وار. اوردا حیفاظت اولونموش منطقه وار. كندلیلرین دیدیگینه گؤره اوردا " ببیر"، " آیی" و باشقا حیوانلاردا بوراخیلیبدیر. او اطرافدا داوار و سورو یایماق یاساق (ممنوع) اولموشدور. بوردا 10 ایل بوندان قاباغا قدر بؤیوك " پالانلی قجیر" واریمیش؛ آما ایندی گؤرونمورلر. كندلی‌لرین بوندان خبری یوخدور.

هردن آیی لار بال كندیلرینه، بال یئمك هوسینه گؤره هوجوم ائدیرلر و آری ییه‌لرینه ضرر وورورلار. بوردا " دونقوزلار" دا ضرر وورانلاردان ساییلیرلار.

" چیلتیك‌چی" آدلی بیر یئرده، اسكی چاغلاردا چیلتیك (دوگو) اكیلیرمیش. منجه " چای دویوسو" اولابیلیرمیش. بو گؤسته‌ریر و بلیرتیلیر (آشكار ائدیر) بوردا چئشیدلی بیتكی‌لر (گیاه‌لار) اَكیپ بئجرمك اولار.

كیملیك (هویت) مساله‌سی ده بوردا اؤزل (خاص) یئر تاپیبدیر. اوستاد " هوشنگ جعفری" نی یاخشی تانییرلار. اونون شعرلری تئلفونلاردا گزیشیرلر. قبیر داش یازیتلاری‌دا توركو اولوبدور و توی دویون كارتلاری توركو دیلده  یازیلیر.

ساوادلی آدام چوخدور. كندین نئچه نئچه اؤیرتمنی (معلمی) واردیر. اوردا دبیرستانا قدر قیزلار و اوغلانلار درس اوخویورلار. سونرا بیلیم یوردلارا (دانشگاهلارا) گئدیرلر؛ آما گئنه اؤز كندلرینه قاییدیرلار. چوخ گؤزل بیر گلیشمه (رشد) و گوندم اولماق (به‌روز اولماق)  پروسه‌سی بوردا گؤرونور. آیدین فیكیر (روشنفكر) ایسنانلار چوخدور بو كندده.

فنوتیپده (ظاهیرشوناسلیقدا) چوخ اورتا آسیا توركلرینه بنزه‌ییرلر. گؤزلر چكیلی و بورونلار اینجه و اوجو گؤبه‌لك كیمیدیر بورونلارین. گؤزلر قارادیر و بعضا گؤی‌گوزلو اینسانلاردا گؤرونورلر. گؤزلدیرلر و ساغلام (سالم).

منجه بو كندده و اطرافیندا یاتیریم (سرمایه‌گذاری) اولورسا، توریستی اوجاغا چئوریله‌بیلر. اوردا رئستورانلار، هتل‌لر و یوللار یارنمالی‌دیرلار. اورانین میللتی و دوولتی ایداره‌لری هابئله اوره‌ك یاندیرانلاری بونا پیلان توكسه‌لرسه چوخ تئزلیكده توریستلر اورایا گلرلر و اورانین آوادانلیغینا بؤیوك یاردیم اولار.

بو بهشتی و ملك‌لرینی اونوتمایین. هله‌لیك.

گؤنده ر     بؤلوم لر: تانیتیم